Rychter Witold Marian, pseud. konspiracyjne: Roszkowski, Szulc (1902–1984), inżynier mechanik, współtwórca i popularyzator motoryzacji w Polsce, sportowiec. Ur. 2 II w Warszawie, był synem Tadeusza Kajetana, przemysłowca, i Marii z Hennebergów.
R. uczył się początkowo w szkole Emiliana Konopczyńskiego, później Gimnazjum im. Adama Mickiewicza, gdzie w czerwcu 1920 zdał maturę. Od wczesnej młodości interesował się wszelkimi mechanizmami, szczególnie pojazdami. Od lat szkolnych był członkiem Związku Harcerstwa Polskiego, gdzie w l. 1917–18 ukończył szkołę podoficerską. W tymże czasie na polecenie władz harcerskich przewoził konspiracyjnie broń i amunicję. W r. 1917 uczestniczył w strajku antyniemieckim wraz z II Oddziałem Straży Ogniowej. Od jesieni 1918 służył w Przysposobieniu Młodzieży i Straży Obywatelskiej. Na wiosnę 1919 otrzymał prawo jazdy nr 279 i jako jeden z nielicznych w ówczesnej Warszawie był właścicielem motocykla. Od 10 VI t. r. był m. in. komendantem 7. drużyny im. Tomasza Zana, potem 4. drużyny im. Stefana Batorego. Także jako harcerz od 12 XII 1919 do 22 I 1920 uczestniczył w sprowadzaniu z Francji pojazdów pochodzących z amerykańskiego demobilu. W czasie wojny polsko-sowieckiej, latem 1920, ukończył szkołę podoficerską w 5. pp Legionów. Od 7 VII 1920 służył jako motocyklista wojskowy w charakterze łącznika. Od 2 IX do 27 XI t. r. służył w 1. dyw. ochotniczej i przebywał na froncie; w ostatnim miesiącu służby frontowej dowodził – jak pisał – «drużyną rowerzystów, kończąc wojnę na Litwę, w Oranach» (Moje dwa i cztery kółka). W listopadzie t. r. został zdemobilizowany.
W końcu tego miesiąca R. wstąpił na Politechn. Warsz., ale jeszcze w t. r. akademickim przeniósł się na Oddział Maszynowy Wydz. Mechanicznego Politechn. Lwow.; wówczas działał też w harcerstwie jako instruktor sprawności i członek Komendy Chorągwi Harcerskiej. Dn. 21 III 1921 przydzielony został na czas plebiscytu na Górny Śląsk, gdzie w czasie III powstania był zastępcą dowódcy kolumny samochodowej Dowództwa Wojsk Powstańczych Górnego Śląska.
Po powrocie ze Śląska do Lwowa studiował na Politechnice, egzamin dyplomowy – wedle własnoręcznie pisanych życiorysów, przechowywanych w CAW – inżyniera budowy samochodów złożył w Instytucie Politechnicznym w Antwerpii. W październiku 1924 został rzeczoznawcą przysięgłym do spraw samochodowych w Oddziale Ruchu Kołowego Komisariatu Rządu na m. st. Warszawę (kontraktowy radca). Do obowiązków R-a należało badanie stanu technicznego pojazdów dopuszczanych do ruchu drogowego oraz egzaminowanie kandydatów na kierowców. Funkcje te pełnił do r. 1939. Łącznie przeegzaminował ok. 50 tys. kandydatów na kierowców oraz przebadał ogromną liczbę typów i rodzajów pojazdów mechanicznych. Był też od r. 1924 biegłym sądowym z zakresu techniki samochodowej i ruchu drogowego. Współdziałał przy opracowywaniu przepisów z zakresu ruchu drogowego w l. 1928, 1933, 1938.
W okresie pierwszej wojny światowej R. zainteresował się także lotnictwem, któremu pozostał wierny do końca życia. Od r. 1927 działał w Aeroklubie Akademickim w Warszawie (AAW); w r. 1928 zdobył licencję pilota sportowego. Dn. 17 III 1930 zdał egzamin teoretyczny na pilota turystycznego; od r. 1929 przez trzy lata kierował szkołą pilotów AAW, a następnie był szefem pilotów tej organizacji. Miał członkostwo honorowe Aeroklubu Warszawskiego.
Karierę sportową na motocyklach zakończył R. w r 1929 po zdobyciu tytułu mistrza Polski w wyścigach szosowych i torowych oraz po ustanowieniu kilku krajowych rekordów szybkości. Był współzałożycielem Polskiego Klubu Motocyklowego, a od r. 1926 jego członkiem honorowym. W r. 1926 uczestniczył jako kierowca-kaskader w nakręcaniu filmu „Martwy węzeł” w reżyserii Kazimierza Czyńskiego.
Od końca l. dwudziestych R. coraz bardziej interesował się sportem samochodowym. Pierwszy raz wystąpił w poważnej imprezie samochodowej w r. 1927 w I Międzynarodowym Rajdzie Automobilklubu Polski, w którym zdobył nagrodę ministra spraw wojskowych. Później brał udział w licznych zawodach automobilowych z Rajdem Monte Carlo włącznie. Odniósł wiele wybitnych sukcesów, szczególnie w ekipach fabrycznych Hudsona i Chevroleta. W r. 1938 zaliczony został do tzw. elity polskich jeźdźców automobilowych (jako jej 10. członek). Był też członkiem rzeczywistym Automobilklubu Polski.
We wrześniu 1939 R. w stopniu porucznika rezerwy broni pancernej dołączył do oddziałów WP w okolicy Łucka. Brał udział w bitwie pod Kamionką Strumiłową w charakterze zastępcy dowódcy Samodzielnej Kompanii Czołgów (R-35). W czasie okupacji niemieckiej czynny w konspiracji, pod pseud.: Roszkowski, Szulc, był szefem ośrodka motorowego Obszaru Warszawskiego Armii Krajowej (AK). Brał udział w powstaniu warszawskim 1944 r. na Starym Mieście i w Śródmieściu. Po powstaniu osadzony w Ursusie, zbiegł z transportu.
Po drugiej wojnie światowej R. zmobilizowany został do WP w stopniu kapitana i oddelegowany do Państwowego Urzędu Samochodowego w Warszawie, gdzie został dyrektorem technicznym Państwowych Zakładów i Warsztatów Samochodowych. Na tym stanowisku zorganizował 10 Państwowych Zakładów Samochodowych oraz kilkadziesiąt Państwowych Warsztatów Samochodowych na terenie całego kraju. Ok. r. 1947 otrzymał polecenie wyjazdu do Anglii w celu dostarczenia amerykańskich samochodów i warsztatów naprawczych z demobilu, przyznanych Polsce w ramach UNRRA. Współuczestniczył w sprowadzeniu ok. 5 tys. ton maszyn i materiałów.
Zwolniony z pracy w r. 1948, nie miał R. przez najbliższe lata stałego (etatowego) zajęcia, a utrzymywał się pracując jako rzeczoznawca z zakresu techniki samochodowej oraz z publicystyki na ten temat. Od r. 1950 przez 11 lat pracował w redakcji „Horyzontów Techniki”, gdzie zamieszczał artykuły z dziedziny techniki i jej historii. W r. 1948 był jednym z pięciu (obok m. in. Włodzimierza Zeydowskiego i Aleksandra Rummla) współinicjatorów powołania Biura Porad Technicznych i Ekspertyz przy Automobilklubie Polski, które następnie przekształcone zostało w Organizację Rzeczoznawców Techniki Samochodowej i Ruchu Drogowego (ORTSiRD). Przez wiele lat był wiceprzewodniczącym Rady Głównej ORTSiRD, czynnym członkiem do przejścia w r. 1975 na emeryturę; w r. 1975 został członkiem honorowym tej organizacji. Od r. 1962 był członkiem Rady Motoryzacyjnej przy Radzie Ministrów. Brał udział w opracowywaniu kolejnych «kodeksów drogowych» w l. 1961, 1962 i 1968. Nadal pełnił funkcje biegłego sądowego w dziedzinie techniki samochodowej i ruchu drogowego; w tym charakterze przygotował w sumie (licząc pracę w latach przedwojennych) ok. 6 tys. opinii dla sądów i prokuratury. Stworzył swoistą «szkołę» formułowania opinii o wypadkach drogowych; wzorzec ten jest cytowany m.in w publikacji „Kodeks drogowy – Komentarze” (W. 1988), której R. był także współautorem.
R. brał udział w pierwszym powojennym rajdzie samochodowym w Polsce w dn. 5–7 IX 1946 i odniósł zwycięstwo. Uczestniczył także w kilku następnych imprezach tego typu, a w r. 1948 w Rajdzie Monte Carlo; ostatnim automobilowym rajdem R-a był Międzynarodowy Rajd Techniczno-Doświadczalny Samochodów Ciężarowych rozegrany we wrześniu 1950, w którym kierował zespołem sześciu samochodów Star-20, będących reprezentacją fabryki w Starachowicach. Wspomnienia dotyczące sportu motorowego zawarł R. w książce Moje dwa i cztery kółka (W. 1985) wydanej pośmiertnie.
R. należał do wąskiego grona osób, które reaktywowały po wojnie Aeroklub Polski. Odsunięty w r. 1948 również od lotnictwa, powrócił do niego w r. 1956 jako członek Zarządu Aeroklubu PRL, pilot sportowy i główny sędzia na samolotowych mistrzostwach Polski. Otrzymał godność członka honorowego Aeroklubu PRL oraz m. in. dyplom im. Paula Tissandiera Międzynarodowej Federacji Lotnictwa (FAI-Fédération Aéronautique Internationale). Swoje lotnicze przygody spisał R. w książce Skrzydlate wspomnienia (W. 1980).
Od r. 1950 działał R. w Polskim Związku Motorowym (PZM) i przez pewien czas był jednym z wiceprzewodniczących Zarządu Głównego. Był sędzią (komisarzem) sportów motorowych klasy międzynarodowej. Obdarzono go też członkostwem honorowym PZM.
R. opublikował ok. 600 artykułów. Pierwszy z nich pt. Silniki wybuchowe jedno- dwu, trzy i sześciotaktowe ukazał się w r. 1924 w miesięczniku „Auto” (nr 6). Po wojnie współpracował, poza wspomnianymi już „Horyzontami Techniki”, z czasopismami: „Technika Motoryzacyjna”, „Motor”, „Skrzydlata Polska”, „Motoryzacja” (miesięcznik ten, będący spadkobiercą przedwojennego „Auta”, wydawała początkowo Spółdzielnia Wydawnicza «Autor», której R. był jednym ze współzałożycieli), „Prawo i Życie”, „Perspektywy”, „Auto-Moto-Sport”, „Transport i Drogi”, „Kalejdoskop Techniki”, „Biuletyn ORTSiD PZM”. Pierwszą książką R-a był podręcznik pt. Silniki samolotów turystycznych i ich obsługa (W. 1935). Łącznie napisał 24 książki. Najpopularniejsza z nich – to wielokrotnie wznawiane Dzieje samochodu (W. 1962). Kilka jego książek przetłumaczono i wydano za granicą. R. wygłaszał też dziesiątki pogadanek w radiu i telewizji. Zmarł 17 III 1984 w Warszawie i pochowany został na cmentarzu na Powązkach (kwatera 175 – II – 1). Był odznaczony m. in. Srebrnym (dwukrotnie) i Złotym Krzyżem Zasługi, Górnośląską Wstęgą Waleczności, Śląskim Krzyżem Powstańczym, Warszawskim Krzyżem Powstańczym, Krzyżem AK, krzyżami Oficerskim i Komandorskim (pośmiertnie) Orderu Odrodzenia Polski.
W małżeństwie zawartym w r. 1926 z Haliną Konstancją z Czaplickich miał R. syna Tadeusza Jana, inżyniera mechanika, docenta na Wydz. Mechanicznym Energetyki i Lotnictwa Politechn. Warsz.
Liczne fot. w: Rychter W., Moje dwa i cztery kółka (W. 1985) i Skrzydlate wspomnienia (W. 1980); – Aeroklub Warszawski 1927–1967, W. 1967 s. 19; Bezpieczniej – to znaczy jak?, „Gaz. Prawn.” 1977 nr 22 s. 1, 4 (fot.); Księga sportu polskiego 1944–1974, W. 1975 s. 357–8; Laudański D., Wsiąść do pojazdu byle jakiego, „Nowe Książki” 1979 nr 22 s. 14–15 (fot.); Odznaczenie W. Rychtera – nestora automobilizmu, „Express Wieczorny” 1962 nr 81 s. 2; 50-lecie Aeroklubu Warszawskiego, „Życie Warszawy” 1977 nr 251 s. 5; 1979 nr 40 s. 7; Pomianowski J., Kierownica w herbie. Spotkanie z inż. Witoldem Rychterem, tamże 1975 nr 51/2 s. 16–17 (fot.); [Rec. Dziejów samochodu] „Motor” 1979 nr 40 s. 7 (J. Pomianowski); Samochód – dobrodziejstwo czy przekleństwo, „Życie Warszawy” 1979 nr 217 s. 1–2; Sokopp E. M., Dziennikarskie pożegnanie z Witoldem Rychterem, „Dzien. Pol.” (Nowy Jork) 1984 nr z 18 VI; Szubański R., Czarne Berety, W. 1979 s. 119; tenże, Początek pancernego szlaku, W. 1980 s. 175; Toast na cześć Jubilata, „Słowo Powsz.” 1962 nr 82 s. 3 (fot.); Ważniewski W., Na przedpolach stolicy 1939–1945, W. 1974 s. 439 (fot. zbiorowa); – Romantyka, „Skrzydlata Pol.” 1981 nr 16 s. 3–4 (fot.); Rychter W., W pierwszej szkole pilotów AAW, tamże 1978 nr 3 s. 9–10 (fot.); – Krótkie wspomnienia pośmiertne i nekrologi z r. 1984: „Auto–Moto” nr 4 s. 5, „Biul. ORTSiRD PZM” nr 4 s. 2 (fot.), „Motor” nr 15 s. 2 (fot.), „Perspektywy” nr 13 s. 3, „Przegl. Sportowy” nr 57 s. 2, „Przekrój” nr 2025 s. 2, „Skrzydlata Pol.” nr 14 s. 2 (fot.), „Słowo Pow.” nr 58 s. 6; „Tryb. Ludu” nr 67, 72; „Życie Warszawy” nr 67, 68, 69, 74; – „Skrzydlata Pol.” 1978 nr 17 s. 3 (fot. zbiorowa); – CAW: Akta personalne R-a (informacje P. Staweckiego z W.); – Telakowski W., Dywizjon Motorowy Obszaru Warszawa Armii Krajowej, W. 1983 (mszp.); – Informacje i materiały źródłowe do życiorysu R-a w posiadaniu syna Tadeusza, m. in. albumy wycinków prasowych, świadectwa szkolne i uczelniane, legitymacje harcerskie, lotnicze, samochodowe, dziennik lotów i in., fot.
Lech Królikowski